بسم الله الرحمن الرحیم.
شهوت وغضب انسان می توداندعقلانی باش 
شیخ در«شفا»فرمایش خوش وخوبیدرمبحث نَفس پیش کشیده است که وَهم انسان ولمس وتصمیم او،همه انسانی وعقلانی اند.به تعبیرایشان،وَهم عقلانی،لمس عقلانی وهمین طور همۀ اینهاعقلانی اند؛چون این لمس ازتجربیّات به سوی خقایق پی می برد،ازظاهرپی به باطن می بردوکمال می یابدواین معناحیوان ندارد.رئیس قوای حیوانیّه ،وَهم است؛لذالمس حیوانات،لمس وَهمانی وقوای دیگرشان نیزوَهمانی است امّااین انسان ،عقلانی است واگرشهوت وغضبش درتحت سیطرۀ عقل باشدمثل کَلب مُعَلَّم است.البته انسان بی شهوت وبی غضبش نمی تواندزنده باشد،برای بقایَش اینهابایدباشندولی تحت فرمان عقل الکُنهِ عَنِ الشّوبِ...»ادراک عقلی ،خالص وپاک است .خالص ازچیست؟خالص تاآن سرّوباطنوتاروپودش وتمام جهتش.درست است که حسّی ازماده برخاسته است امّاهمین که محسوس بالفعل شد،درموطن نفس است ودیگرخارج نیست.به لحاظ آن معلوم بِالعرضش،شوبٌ کلُّهُ درست است.یعنی وقتی که مادست روی این جسم گذاشتیم مثلاًگرم وسردیازِبرونرم است واین حرفهارامی زنیم چون ادراک کردیم.اینجادوچیزاست:یکی معلوم بالذّات ودیگری معلوم بِالعرض.این چیزی که برایت حاصل شده وآن راداری والآن دروعاء نفس آمد،معلوم بالذّات است.معلوم بالعرض آن خارجی است که به آن  یک نحوه ارتباط وانتساب واضافه یافتی،آنچه درخارج است معلوم بالعرض است.امّاچیزی که نفس آن رایافته ودرخوددارد،محسوسی است که معلوم ومعقول شد.به لحاظ عالم محسوسِ مادیِ محشورباانسان،اینهامحصورةٌ محدودةٌ است وپایان دارد.امّا آنچه که عقلیّه است محصوروهمین انسان خاکی که دردامنۀ خاک ومحسوسات به سرمی برد،محسوساتش به لحاظ جنبۀ ظاهرِاومحصور است ولوبه نحوجنس ونوع.اماجنبۀ ادراکات عقلی اوغیرمحصوراست.وَإِن کَثرَت؛اگرچه این حسیّه زیادشودبازمحصوراست،اگرتفاوتی پیش آمده همان زیادشدن أَعداداست.فَبِالأَشَدِّوَالأَضعَف:این آتش ضعیف است وآن آتش قوی،این آب کم است وآن آب بیشتر،وهکذا.
«وَمَعلومٌ أنَّ نِسبَةَ اللَّذَّةِ إِلَی اللَّذَّةِ نِسَّةُ المُدرَکِ إِلَی المُدرَکِ وَالاِدراک اِلَی الاِدراک»عبارت رانباید«مُدرِک»خواند،باید«مُدرَک»خواندکه کمال است،نسبت کمال به کمال که مُدرَک است.حالاآن کمالی که قوی تراست لذّتش برای لاذّومُلتَذبیشتراست.مُدرِک وگیرنده قوی است ولذّت بیشتراست؛پس نسبت لذّت به لذّت،نسبت کمال به کمال وادراک به ادراک است.لذّت عقلانی کجا،لذّت شهوانی کجا!
«فَنِسبَةُ اللَّذَّةِ العَقلِیَّةِ إِلَی الشَّهوانِیَّةِ،نِسبَةُ جَلیَّةِ الحَقِّ الأَوَّلِ وَمایَتلُوهُ إِلی مِثلِ کَیفِیَّةِ الحَلاوةِ وَنسبَةُ الإِدراکَینِ».
درنسخه هایی به جای «مثل»،«نیل»آمده که غلط است وحتماً«مثل»می باشد.همچنین«کذا»و«کذلک»قبل از«نسبة الإِدراکَین»ذکرشده که غلط وزیادی است وبایدازمتن حذف شود.این موردازهمان مواردی است که اززیرنویس عبارت به بعدناسخان وکاتبان به متن آوردند.
درایّام گذشته عجیب درس می خواندند.بعضی ازاین کتابهاکه ماداریم،چیزعجیبی است.یک وقتی «تحریراقلیدس»خواجه نصیررامی خواندیم؛نسخه ای به دستمان رسیدکه دیدنی بودویکی ازبزرگان-خدارحمتش کند-که ازمشایخ اساتید مابودبرآن یادداشتهاداشت،چه کرده این بزرگوار!بعدمرحوم آقای شعرانی می فرمودببینیدچه جوردرس می خواندند!به یک«مُغنی البیب»ابن هاشم دریک کتابفروشی دست یافتم،ازاول تاآخر،چندبرابرخودمغنی برآن حاشیه ویادداشت داشت،شواهدآیات وروایات راآورده بود.درگذشته خوب درس می خواندند،خیلی خوب!حوصله درس خواندن داشتند.حالامایک خُرده قانع شدیم وکم حوصله گشتیم ونمی دانیم اینهاچقدرزحمت کشیدند.
دراین نمط به اثبات عقلی پرداخته وانهاراقویتر وکامل ترازلذات حسی دانسته است.
حضرت شیخ فرموده که تمایزبین ذات عاقل وآن عاقل وآن صُوَرمعقوله وآن جلایای حقیقیّه وجلیّة الحق برداشته می شود.همین است وحرف درهمین می باشد.
حالادلمان آرمیده است؛می گوییم که بااعمال خودمحشورمی شوندیعنی چه؟آن طلبی که در«نَمَط هفتم»داشتیم که انسان بامعلومات خودازاینجارخت برمی بنددچگونه است؟این جوراست که اینجااززبان خودشما(جناب شیخ)جاری شده است.ماهم آرام شدیم،چون رأی رامی خواستیم وحرف هم همین است.«لایَکونُ بَینَ ذاتِ العاقلِ وَبَینَ ماتَمَثّل فیهِ تَمایُزٌ،بَل یَصیرُعَقلاًمُستَفاداًعَلیَ الاِطلاق...»حالاذات وجوهرعاقل خودش عقل مستفادشده است.درباره عقل بالملکه تاعقل مستفاد،در«نمط سوم»فصل دهم،صحبت شده است.چون تمایزبرداشته شدآن علوم عقل مستفادندکه عین ذات انسانند.این انسان مُستفیدبود؛این حقایق که الان برایش حاصل شده که کشف کرده وداراهست،آن مفیدآنهارابه این مستفیددادکه باذات مستفیدیکی شد.ذاتش عقل مستفادشده است.حالاذات انسان عین آن علوم وحقایق شده است.درکتاب،بالاترازاین مقام برای انسان نیاورده است.درکتابهای اهل عرفان،چنین کسی راصاحب مقام قلب می دانند.ازعقل مستفادتعبیربه صاحب مقام قلب کرده اندکه حقایق مکشوفاًومحصلاًدراومتحقّقندکه إذاشاءَأَن عَلِمَ،عَلِمَ!برای جوهرعاقل این کمال خوب است ومی بینیم که الآن همه داریم به سوی این کمال می رویم.ازدروس وبحث همین رامی خواهیم.ازکمالات کسی می شنویم مثلاًعالمی،نابغه ای می یابیم،بالاترمی آییم یک ولیّی می یابیم،بازبالامی آییم وازکمالات یک معصومی ،پیامبری یاامامی مطالبی می یابیم ولذّت می بریم.مثلاًحاضریم خاک عَتبۀ ایشان راسرمۀ چشممان قراردهیم که به ماچیزی یاددهندومارابه جایی برسانند.اینهاهمان لذایذ عقلانی است که به اجمال چیزکی می یابیم وبه تفضیل دنبالش رامی گیریم که می خواهیم درخودمان محقّق کنیم.
اگرآدم درابتدابه اجمال چیزی رانیابد،که طالب مجهول مطلق –که قبلاًبه تفضیل بحث کردیم-معناندارد.بنای کسب وکارهمه این طوراست،اول چیزی رابه اجمال فهمیدن،بعدبه تفضیل به دنبالش راه افتادن است.
«وَلاشَکَّ فی أَنَّ هذَاالکَمالَ...وَأَکثَرَکَمّیَّظةً»
تایک قسمت گفتارشیخ روشن است.اگربخواهیم بین این لذّت عقلی ولذّت حسّی مقایسه بنماییم،می بینیم که اصلاًقابل قیاس نیست.شماچگونه می خواهیدامورمادی راباامورمعنوی قیاس کنید؟!این قیاسهاهم یک نحوه به تَوَسُّع حرف زدن است والّاماچه جورمی خواهیم عالم ماده راباعالم معنا قیاس کنیم؛مثلاًبگوییم زمین چندبرابرعالم معناست؟چندبرابرراه ندارد؛یابگوییم عالم جسمانی چندبرابرعالم روحانی است؟بازهم راه ندارد.همانطورکه می دانیم درنسبت تجانُس وتسانخ شرط است واگرچنین نسبتی نباشد حتّی درعالم مادی خودمان نیزیک امرمادی راباامردیگرنمی توانیم بسنجیم؛مثلاًنمی گوییم این خط چندبرابراین نقطه است،بلکه می گوییم این خط چندبرابرآن خط است؛چون بین سطح وخط-بااینکه هردومادی اند-تجانس نیست،تاچه رسدکه مابخواهیم عالم ماده رابا عالم معنا بسنجیم.به هرحال،این دوقیاس بردارنیست ولی ازباب تَوَسُّع وتعبیرمطرح می شود.

مشکات ولایت

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: